دهستان ( لوتک ) دروازه ورودی سیستان

قلعه مچی ، این قلعه و بنا های وابسته به آن در سه کیلومتری شرق حوضدار سیستان و ۶ کیلومتری شهر سوخته و ۷۰ کیلومتری جنوب غربی زابل قرار دارد . این قلعه مقر و کاخ خاندان رئیسی ، فرمانروایان جنوبی سیستان می باشد که از خشت و گل ساخته شده است . ارتفاع ایوان شمالی این قلعه از زمین ۱۰ متر و دهانه آن ۵/۷ متر پهنا دارد . در این منطقه باقی مانده یک آسیاب بادی نیز وجود دارد که نمونه های آن در دوران اسلامی و در تمام نقاط سیستان وجود داشته است .
در جنوب غربی این قلعه و به فاصله ۳کیلومتری آن تعدادی تپه کوچک وجود دارد که سفال های کشف شده مربوط به دوران پیش از تاریخ است . در این منطقه کتیبه ای از سال ۱۱۳۰ هجری قمری (1717 میلادی) مربوط به میرجعفرخان کشف شده است .
مصالح بهکار رفته در آن چینه و خشت است . این کاخ هرچند با توجه به عوامل جغرافیایی و سیاسی متروک شده است ولی همچنان به عنوان نماد هنر معماری خشت و چینه از دوران صفوی در دشت سیستان از منزلتی ویژه برخوردار است . در حال حاضر این اثر توسط میراث فرهنگی استان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است .
منطقه حوضدار به روایت تاریخ در دوران اسلامی از تمدن و آبادانی بالایی برخوردار بود . واین دوره از اواخر دوره ساسانی آغاز شده و در دوره صفویه به اوج خود رسیده و نهایتا در دوره قاجاریه رو به افول و نابودی می رود شاهد این اوج عظمت منطقه در دوره اسلامی و خصوصا در عصر صفویه بقایایی ابنیه نیمه ویران از قبیل کاخ کاروانسرا قلعه و آسیاب های بادی متعدد و همچنین مجموعه ای از منازل مسکونی در دشت مچی می باشد مچ برگرفته از مک به معنای نخل خرما می باشد قلعه یا کاخ مچی یادمانی از اوج این دوره در منطقه است .
که مقر و کاخ فرمانروایی خاندان رئیسی از فرمانروایان تمدن جنوبی سیستان می باشد .
این کاخ به قلعه نیز معروف است یادمانی از عظمت و هنر معماری عصر صفویه محسوب می شود که در پهنه دشت سیستان در کنار سایر آثار به یادگار مانده است .
نقشه ساختمانی بصورت تقریبا مربع ( 5/39*38 ) متر و از نوع بناهای دو ایوانی و مصالح آن تماما از خشت و خام و گل بوده از دو قسمت عمده تشکیل یافته است یکی بنای اصلی کاخ یا قلعه و دیگری مجموعه معماری الحاقی پیروامون آن می باشد .
فرم و نقشه کلی بنا اصلی کاخ بصورت مربع و بخضی از آن در دو طبقه اجرا شده است ورودی اصلی بنا د ضلع جنوبی واقع شده که پس از ورود به یک فضای هشتی شکل به حیاط مرکزی راه می یابد و ایوان زیبا در قسمت شمال و جنوب حیاط مرکزی و مجموعه ای از اطاق ها تقریبا به صورت قرینه در اضلاع دیگر قرار گرفته که همگی به حیاط مرکزی راه می یابند .
ایوان شمالی عریض و مرتفع آن از زیباترین شیو های معماری و اجرای طاق و قوس در منظقه به شماره می آید که در دو طرف غرب و شرق آن دو سالن یا فضای بزرگ با پوشش گنبدی وجود دارد .
مجموعه معماری طبقه دوم بیشتر در ضلع غربی بصورت یک راهرو کم عرض با طاق نماهای هلالی شکل که در امتداد مجموعه اطلاق های طبقه فوقانی قرار گرفته است .
بنای اصلی مربع شکل کاخ بوسیله مجموعه معماری خارجی که شامل اتاق های نگهبانی و حصارهای متعدد است حفاظت می گردد .
این بنای ارزشمند دوره اسلامی به عنوان برگی از تاریه منطقه سیستان در تاریخ 9/8/1377 با شماره 2135 در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید و مورد حفاظت و حمایت قانونی قرار گرفت در راستای اهداف سازمان میراث فرهنگی کشور با توجه به اهمیت این اثر ارزشمند معماری دوره اسلامی عصر صفویه کار مرمت اضطراری پوشش سقف ایوان شمالیس بنا با بهره گیری از کمک های مالی و همه جانبه سازمان محترم عمران سیستان در سال های 1377 و 1376 ه ش انجام گردید ولی متاسفانه به علت نداشتن را دسترسی مناسب برای انتقال آب و مصالح و عدم وجود آبادی دارای سکنه در منطقه و محدودیت امکانات میراث فرهنگی استان کار جدی در محل انجام نشده امید است در آینده با پشتیبانی فرماندار محترم شهرستان زابل و سازمان محترم عمران سیستان با ایجاد راه دسترسی به محل و تامین اعتبار مرمتی مورد نیاز بتوانیم نسبت به مرمت این قلعه و همچنین آسیاب بادی موجود را جوار آن که نمونه ارزمشندی است از استفاده مردم منطقه از نیروی بالقوه باد اقدام نماییم شایان ذکر است که د راستای این حرکت میراث فرهنگی استان ماکت آسیاب بادی را تهیه نموده که در گزارشات بعدی نسبت به معرفی آن اقدام خواهد نمود .

فرم وضعيت موجود و تكميل اطلاعات آثار ثبت شده در فهرست آثار ملي

نام تكميل كننده اطلاعات :    حمید رضا افتخاری مقدم       تاريخ:   18 / اردیبهشت / 1386    نام كارشناس مسئول    شیرین ارباب بیکس

1-   نام اثر:  قلعه مچی

2-   نام لاتين:  GHale Machi                                                       نام هاي ديگر اثر:

4- محل اثر 

      استان                                   شهرستان                           بخش                              شهر                          دهستان                           روستا  

5- مختصات جغرافياي

    ارتفاع از سطح دريا                    N ( Y)                           E(X)                                Z               

6- ابعاد وا ندازه

       طول                     عرض                      ارتفاع                       قطر                         عرصه                     اعياني

8- وضعيت بهره برداري   فعال    نيمه فعال     غير فعال ( متروكه)*     

9- كاربريها

      10- نوع مالكيت اثر :        وقفي       خصوصي      دولتي*     عمومي           بلاصاحب              نام مالك

      11- وضعيت موجود: سالم      نيمه سالم *     تخريب شده         مظطرب        حفاري غير مجاز                         

      12- ميزان تخريب و درصد مرمت اثر  :    كم*       يا زياد                    درصد تقريبي  مرمت : ...........................................

      13- فرسايش بنا : عوامل طبيعي*      عوامل انساني           هردو  

     14- شماره ثبت اثر:.             2135             تاريخ ثبت :9/9/1377

     15- نحوه ثبت :   فرهنگي و تاريخي      شئون ملي *

              تصوير كلي اثر - تاريخ تهيه تصوير:    بهار 1377                                                  كروكي اثر

ملاحضات :........                                                                                                                                                  

........................................................................................................................................................................................