نصف النهار مبدا واقعی وباستانی جهان در کجا قراردارد؟

گرینویچ ؟

پاریس ؟

جزایر خالدات ؟

نیمروز سیستان ؟

دکتر ایرج افشار سیستانی برپایه مطالعات تاریخی وباستانی  با طرح موضوع رصد خانه نیمروز در چهارمین کنگره بین المللی جغرافیدانان جهان اسلام (25-27فروردین 1389 ) در دانشگاه سیستان وبلوچستان این موضوع علمی را  به اثبات رسانیده است که در ذیل به شرح مختصر آن می پردازیم .

امید است سازمان میراث فرهنگی کشوربه ثبت این موضوع تاریخی وباستانی مهم بپردازد.

 نخستین نام سرزمین سیستان که از آن در بیشتر نوشته های تاریخی وجغرافیایی قدیم یاد شده نیمروز است .

خط نیمروز یعنی خط زاول یا زابل بوده وآن به معنی ظهر ومزوله که همان ساعت آفتابیست ، میباشد.

نیمروز یا میانگاه جهان که معرب شده آن نصف النهار میباشد؛ عبارتست از دایره عظیمه ای است که از دو قطب جغرافیایی زمین عبور کرده واز صفر تا 180 درجه به سوی مشرق و180 درجه از همان نقطه صفر به سوی مغرب شماره گذاری شده است .

کهن ترین ماخذ ثبت میانگاه جهان – مهریشت اوستا – است که در آن چنین سروده شده است:

او که دستان بلندش پیمان شکن را گرفتار می سازد ، اورا برمی افکند ،اگرچه در خاور هندوستان باشد، اگرچه در باختر باشد،اگرچه در" میانه این زمین " در ریزشگاه رود ارنگ باشد ومنظور از رود ارنگ رود سیحون یا سیردریا  است که ریزشگاه یا مصب آن در دریای خوارزم(آرال)بوده ودقیقا بر خط نیمروزان که از سیستان (میانه زمین ) می گذرد واقع شده است .

 

 

در واقع دایره نیمروز یا نصف النهار رصدهای قدیم ایران از سیستان که ان به همین مناسبت نیمروز یا زاول هم می گفتند می گذشته است .

 

 

در باره رصد خانه نیمروز در کتاب تقویم نوروزی شهریاری آمده است که؛ مبدا وماخذ جهات اصلی چهارگانه نزد منجمان قدیم دو دایره وهمی طول وعرض بوده که از مرکز رصد خانه مرو که عملا از خط نیمروزی سیستان می گذشته ، بوده است .

 

پیدا کردن چنین محل مناسبی برای یک رصد خانه جهانی در چند هزار سال پیش نیاز به اطلاع گسترده ای از ریاضی ،نجوم وجغرافی داشته است وسیستانی ها بر این علوم احاطه کامل داشته اند.

ابوریحان بیرونی در التفهیم آورده است :هیچ جایی استحقاق چنین نامی را ندارد مگر آنکه ان جایگاه از شرق وغرب دارای دوری برابر باشد ، تنها نقطه ای که در عالم چنین شرایطی را داراست سیستان میباشد.

 

ابوالفرج بغدادی نیز در همین ارتباط می گوید:

حکما جهان را دو بخش کرده اند ،از طلوع آفتاب تا غروب واین منطقه (سیستان ) را نیمه یافته اند واین به نجوم وهیات معلوم واثبات گردیده است.

امروزه نیز خشکی های جهان ونواحی مسکون آن درست در میانه 90 درجه طول شرقی سیستان تا جزایر کوریل ژاپن و90 درجه طول غربی آن تا جزایر آزور یا خالدات قراردارد ؛ ودر آنسوی شرقی وغربی آن به ترتیب اقیانوس های آرام واطلس واقع گردیده وسایر خشکی های زمین نیز درست در میان این دو اقیانوس در آنسوی دیگر زمین واقع گردیده است ؛ بطوریکه خورشید هنگام ظهر بر روی نصف النهار سیستان قرار میگیرد؛ دقیقا نیمی از جهان در شرق آن روز وقبل از ظهر ونیم دیگر در غرب آن نیز روز وبعد از ظهر می باشد.

جالبتر آنکه عرض جغرافیایی سیستان 5/33 درجه عرض شمالی است وبا توجه به اینکه تا 67 در جه عرض شمالی روی کره زمین قابل آبادانی است ، خط نیمروزی سیستان درست در وسط آبادانی جهان از نظر عرض شمالی نیز قرار گرفته است .

علی رقم این موقعیت وسابقه ، بعد ها در طی ادوار تاریخی زور مداران واستثمارگران جهانی ، حسب مورد هرکشوری که بر بخش های بیشتری از جهان مسلط می شد ، کشور خودرا مرکز عالم فرض می کرد وخط نیمروزی یا همان نصف النهار مصطلح امروزی را به طور مصنوعی در کشور خود قرار می داد ! کما اینکه اروپایی ها  تا اواخر سده هفدهم میلادی نصف النهار جزیره خالدات را به عنوان آغاز نقطه نیمروز می شناختند .

بعد ها پاریس نقطه مبدا نیمروز شناخته شد وسرانجام ،در سال 1912 میلادی نقطه مبدا نیمروز بدون هیجگونه دلیل موجه علمی وجغرافیایی ، نزدیک لندن در شهرک " گرینویچ" قرار گرفت ، که دلیلی جز زور گویی وسیاست استعماری واستکباری را نباید از این انتخاب انتظار داشت .

این در حالی است که از روزگار باستان ،نقطه مبدا نیمروز بنابر موقعیت ویژه جغرافیایی سرزمین ایران ومشخصا سیستان ، همواره در این منطقه قرار داشته است تا جائیکه سیستان از سوی زرتشت پیامبر ایرانی ، قرنها پیش از میلاد مسیح به عنوان مرکز نیمروزی رصد کیهانی برگزیده شده بود وطی تاریخ طولانی ایران و جهان همواره این مکان مبدا محاسبات گاهشماری وکیهانی بوده است واز همه مهمتر یکی از بزرگترین آتشکده های زرتشت (آتشکده کرکو) در سیستان واقع شده  ورصد خانه سیستان از بزرگترین رصد خانه های بزرگ دوران باستان بوده است.